Далайн тээвэр

         Монгол Улсад далайн тээврийн салбарыг хөгжүүлэх, газар зүйн байршлаас үл хамааран далайд гарцтай болох, Монгол Улсын бараа бүтээгдэхүүнийг далайгаар дамжуулан 3-дагч зах зээлд тээвэрлэх боломжийг нээлттэй болгох ажлын хүрээнд шат дараатай арга хэмжээ авснаар тодорхой үр дүнд хүрч байна.  Үндэсний далайн тээврийн салбарыг хөгжүүлэх зорилтын хүрээнд далайн салбарын тэргүүлэгч улсуудтай хамтарч тээврийн үйл ажиллагаа эхлүүлэхээр ажиллаж байна. Тухайлбал, Монгол Улсын уул, уурхайн бүтээгдэхүүнийг гуравдагч улсад экспортлох зорилгоор 2015 онд Монгол Улс, Бүгд Найрамдах Солонгос Улсын хамтарсан далайн тээврийн компанийг үүсгэн байгуулсан.

         Тус компани үүсгэн байгуулагдсан түүхийг сөхвөл, 2011 онд ЗТБХБЯ болон БНСУ-ын Газар, тээвэр, далайн хэргийн яамны хооронд хамтран ажиллах тухай Санамж бичиг байгуулсан. Монгол Улсын Далайн захиргаа болон БНСУ-ын “Саммок Шиппинг” ХХК-ийн хооронд далайн тээврийн хамтарсан компанийг байгуулах тухай харилцан ойлголцлын Санамж бичгийг 2012 онд байгуулсан. Монгол Улсын ЗТЯ болон БНСУ-ын Далайн хэрэг, загас агнуурын яамны хооронд хамтран ажиллах тухай Санамж бичгийг 2015 онд байгуулсан.

Далайн тээврийн хамтарсан компани байгуулах асуудлыг Засгийн газрын 2015 оны 180 дугаар тогтоолоор дэмжсэнээр Монгол-Солонгосын хамтарсан “Монгол-Саммок Ложистикс” ХХК-ийг БНСУ-ын Сөүл хотноо байгуулаад байна.

“Монгол-Саммок Ложистикс” ХХК-ийн зорилго:

- Далайн тээврийн салбарыг Монгол Улсад хөгжүүлэхэд дэмжлэг үзүүлэх

- Далайд гарах гарцыг нэмэгдүүлэх

- Далайн олон улсын худалдаа, тээврийн үйл ажиллагаанд оролцох

- Монгол Улсын уул уурхайн бүтээгдэхүүнийг гуравдагч зах зээлд экспортолж дэлхийн зах зээлд өрсөлдөхүйц үнээр борлуулах үйл ажиллагааг баталгаажуулах

- Монгол Улсын далайн салбарын үндэсний боловсон хүчин бэлтгэх;

- Далайн нөөц баялгийг ашиглах, өргөн хэрэглээний бараа бүтээгдэхүүнийг далайгаар дамжуулан тээвэрлэх боломжийг нээлттэй болгох.

ХУУРАЙ БООМТЫН ТАЛААРХ ТАНИЛЦУУЛГА, ХӨГЖЛИЙН СТРАТЕГИ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ

НҮБ-ын Ази, Номхон далайн эдийн засаг, нийгмийн коммисс (АНДЭЗНК)-оос 2013 онд Хуурай боомтын тухай Засгийн газар хоорондын хэлэлцээрийг батлан гаргаж, тус бүс нутгийн орнуудыг нэгдэн орохыг уриалсны үр дүнд 2016 оны 04 дүгээр сарын 23-ны өдрөөс хүчин төгөлдөр үйлчлэх болсон. Өнөөдрийн байдлаар нийт 17 улс хэлэлцээрт нэгдэн ороод байна

Хуурай боомтын үүсэл

Хуурай боомтын хөгжил

Монгол Улсын Хуурай боомтын тухай Засгийн газар хоорондын хэлэлцээрт 2016 онд нэгдэж орсон ба Засгийн газрын 2022 оны 06 дугаар сарын 22-ны өдрийн хуралдааны 34 дүгээр тэмдэглэлд

• 1.1-т “…Хуурай боомтын тухай Засгийн газар хоорондын хэлэлцээрт заасан олон улсын хуурай боомт байгуулах шалгуурыг хангах байршлыг тодорхойлж, боомт байгуулах чиглэлээр эрчимтэй ажиллах”;
• 1.2-т “Хуурай боомтын асуудал хариуцсан нэгжийг зохих журмын дагуу байгуулж, Зам, тээврийн хөгжлийн яамны батлагдсан төсөвт багтаан ажиллуулах” гэж заасаны дагуу Зам, тээврийн хөгжлийн яаманд олон улсын боомт байгуулах асуудлаар эрчимтэй ажиллах, Хуурай боомтын асуудал хариуцсан нэгж байгуулж ажиллуулах чиглэл өгсний дагуу Зам тээврийн хөгжлийн сайдын тушаалаар Далайн захиргааны бүтцэд Хуурай боомт, Далайн тээврийн хэлтсийг байгуулсан.

/Хуурай боомт, далайн тээврийн хэлтэс, Ерөнхий сайдын 111 дүгээр захирамжаар байгуулагдсан ажлын хэсэг /

Хуурай боомт далайн тээврийн хэлтсийн 2023-2024 онд хийж гүйцэтгэсэн ажлуудыг дурдвал:  

• “Монгол Улсад олон улсын хуурай боомт байгуулах эрх зүйн орчин бүрдүүлэх, хөрөнгө оруулалтын асуудлыг судалж санал боловсруулах, гадаад улс, олон улсын байгууллагын дэмжлэг авч, төр хувийн хэвшлийн түншлэлийг хангах” үүрэг бүхий Ажлын хэсэг шинэчлэн байгуулах бэлтгэл ажлыг ханган Монгол Улсын Ерөнхий сайдын 2023 оны 06 дугаар сарын 16-ны өдрийн 111 дүгээр захирамжаар батлуулсан.
• Нэгдсэн Үндэстний Байгууллагын Ази, Номхон далайн Эдийн засаг, нийгмийн комиссын Зүүн болон Зүүн хойд Азийн салбар комиссын дэмжлэгтэйгээр Гадаад харилцааны яамны Хөрөнгө оруулалтын судалгааны төвтэй хамтран 2023 оны 06 дугаар сарын 20-21-ний өдрүүдэд “Хуурай боомтыг хөгжүүлэх замаар хил дамнасан дамжин өнгөрөх тээврийн үр ашгийг дээшлүүлэх, чадавхыг бэхжүүлэх санаачилгууд” сэдэвт сургалт, санал солилцох уулзалтыг зохион байгуулсан.
• “Хуурай боомтын тухай Засгийн газар хоорондын хэлэлцээр” -ийн 1 дүгээр хавсралт дахь хуурай боомтуудын жагсаалтыг Тайланд улсын Бангкок хотод болсон НҮБ-ын АНДНЭЗК-д ажлын хэсгийн V хуралдаанаар хэлэлцүүлэн нэмэлтээр дараах боомтуудыг батлуулсан.
              - Ховд хот (Ховд),
              - Хөшгийн хөндий (Төв),
              - Бичигт (Сүхбаатар)
• Хуурай боомтыг хөгжүүлэх, хамтарсан судалгаа хийх, төсөл хөтөлбөр хэрэгжүүлэх, хөрөнгө оруулалтын орчин, эдийн засгийн хамтын ажиллагааг шинэ шатанд гаргах чиглэлээр дараах байгууллагуудтай хамтын ажиллагааны санамж бичиг байгуулан ажиллаж байна.

1. БНХАУ-ын ӨМӨЗО-ны Нийгмийн шинжлэх ухааны академийн “Бүс ба зам” судалгааны хүрээлэнтэй хамтран ажиллах баримт бичиг (Санамж бичиг)
2. Дэлхийн онцгой байдлын аврах байгууллага (WERO) олон улсын байгууллагатай хамтран ажиллах баримт бичиг (Санамж бичиг)
3. БНХАУ-ын ӨМӨЗО-ны Санхүү эдийн засгийн их сургуультай хамтран ажиллах баримт бичиг (Санамж бичиг)
4. Итали Улсын Баруун Лигуриягийн Тэнгисийн боомттой ажиллах баримт бичиг (Санамж бичиг)- байгуулсан.

• Хуурай боомтыг хөгжүүлэх, хамтарсан судалгаа хийх, сайн туршлагыг нэвтрүүлэх хөрөнгө оруулалт татах, чиглэлээр дараах байгууллагуудтай хамтын ажиллагаа хөгжүүлэн ажиллаж байна.  

1. БНХАУ-ын Шэньжэн хотын  хил дамнасан цахим худалдааны нийгэмлэг
2. БНХАУ-ын ӨМӨЗО-ны Хөх хотын иж бүрэн гаалийн баталгаат бүс                                                                                                                 
3. БНСУ-ын гадаадын боомтуудыг дэмжих, туслалцаа, хамтын ажиллагааны төв
4. БНХАУ-ын Шанхай зам тээврийн их сургууль
5. БНХАУ-ыг Шанхай хотын ухаалаг холбогдсон тээврийн хэрэгслийн технологийн төв
6. БНХАУ-ын Ляонин мужийн Худалдааны танхим
7. Ляонин мужийн Худалдааны газрын Далай, хуурай газрын коридорын эдийн засаг, худалдааны хамтын ажиллагааны хэлтэс
8. Далянь хотын Далянь боомт групп
9. “Жинжоу Порт” групп
10. Далянь далайн их сургууль
11. Шэньян нисэхийн их сургууль
12. Далянь тэнгисийн их сургууль

• Зам, тээврийн хөгжлийн сайдын 2024 оны 09 дүгээр сард  БНХАУ-ын Ляонин мужид хийсэн албан ёсны айлчлалын бэлтгэл ажлыг ханган ажилласан ба айлчлалын үр дүнд талууд давуу тал, боломжууддаа тулгуурлан Монгол Улсын зүүн бүсийн тээвэр логистикийн бүтээн байгуулалтыг цогцоор нь хөгжүүлэхэд хамтран ажиллахаар санал нэгдсэн.

• Зүүн коридорын төмөр замын бүтээн байгуулалтын төсөл
• Бичигт, Чойбалсан байршилд олон улсын чанартай  хуурай боомтууд байгуулах
• Чойбалсан нисэх буудлын өргөтгөл шинэчлэлийн төсөл

• Монгол Улсын Ерөнхий сайдын 111 дүгээр захирамжийн хэрэгжилтийг хангах хүрээнд Замын-Үүд дэх “Бүс нутгийн логистик төв” -ийн үйл ажиллагааг хуурай боомт байгуулах болон хөрөнгө оруулалтын асуудлыг судалж цаашид авч хэрэгжүүлэх арга хэмжээний талаар санал боловсруулах үүрэг бүхий Ажлын хэсэгт Зам, тээврийн хөгжлийн сайдын А/270 тушаалын дагуу хамтран  ажилласан.
• Зам, тээврийн хөгжлийн сайдын А/270 тушаалын дагуу  байгуулагдсан ажлын хэсгийн дүгнэлтэд үндэслэн Дорноговь аймгийн Замын-үүд сумын нутаг дэвсгэр дэх “Бүс нутгийн логистикийн төв”-ийг түшиглэн олон улсын чанартай “Замын-Үүд хуурай боомт” байгууллах чиглэлээр холбогдох яамдуудаас санал авч Олон улсын чанартай хуурай боомт байгуулах тухай Монгол Улсын Засгийн Газрын 2024 оны 01 сарын 10 өдрийн 11 дүгээр тогтоолийн хэрэгжилтийг хангахад холбогдох төрийн байгууллагуудтай ажиллаж байна.

Олон улсын чанартай “Замын-Үүд хуурай боомт” байгуулах бэлтгэл хангах хүрээнд:   

• Олон улсын чанартай “Замын-Үүд хуурай боомт” /эхний ээлж/ боловсруулж батлуулах;
• “Замын-Үүд хуурай боомт”-ын ТЭЗҮ, Зураг төслийг  боловсруулах ажлыг /эхний ээлж/ зохион байгуулах
• Далайн захиргаа эх үүсвэрээр Замын-Үүд”-ийн “Бүс нутгийн логистикийн төв”-ийг түшиглэн олон улсын чанартай хуурай боомт байгуулах одоогийн байдлын үнэлгээ, суурь судалгаа боловсруулах ажил
• “Замын-Үүд хуурай боомт” байгуулахад хөрөнгө оруулах, хамтран ажиллах талаар гадаад дотоодын сонирхсон этгээдтэй хэлэлцээ хийх бэлтгэл хангах;
•  “Замын-Үүд хуурай боомт”-ын үйл ажиллагааг нэгдсэн удирдлага зохион байгуулалтаар хангах бодлого чиглэлийг саналыг боловсруулах ;
• “Замын-Үүд Хуурай боомт” –ын байршилд НҮБ-ын Худалдаа тээврийн байршлын код авах бажлыг хэрэгжүүлэх;

Олон улсын чанартай хуурай боомт байгуулах хэрэгцээ:

Манай Улс далайд гарахын тулд хуурай замаар ОХУ-ын нутгаар дамжин Алс дорнодын далайн боомт хүртэл 3800 км, БНХАУ-ын Тяньжин боомт хүрэхэд 1870 км туулдаг.

Монгол Улс БНХАУ болон ОХУ-ын хооронд байрладаг геополитик, Ази болон Европыг холбосон хамгийн дөт зам, эдийн засгийн газарзүйн байршлын давуу талуудад түшиглэн  олон улсын худалдаа, тээвэр, логистик, нийлүүлэлтийн сүлжээнд холбогдох хамгийн оновчтой шийдлээр төлөвлөж хөрөнгө оруулалт, бүтээн байгуулалтын нэгдсэн бодлого зохицуулалттайгаар Олон улсын чанартай хуурай боомтуудыг хөгжүүлэх нь цаг үеийн шаардлага болоод байна.

Энэ нь Монгол -Орос- Хятадын эдийн засгийн коридорын дагуух бүс нутгуудын зам харилцаа, дэд бүтэц, боомт, хотуудын холболт, бүс нутгуудын хамтын ажиллагааг шинэ түвшинд хүргэх нөөц, хөрөнгө оруулалтын орчин,  бүтээн байгуулалтын төслүүдийг уялдуулан олон улсын  хамтын ажиллагааг өрнүүлэх, улс орны эдийн засагт дэмжлэг үзүүлэх ач холбогдолтой юм.

Монгол Улсын ачаа тээврийн чингэлгийн терминалыг далайн боомтын дэд бүтэцтэй шууд холбох гэрээ, хэлэлцээр байгуулах нь нэн тэргүүний ажил болохыг судалгааны үр дүнгээс ойлгож авсан. Үүний тулд БНХАУ-ын ямар далайн боомт Монгол Улсын хуурай боомтын эхлэл байж болох шалгуур үзүүлэлтүүдийг боловсруулан гаргасан. Үүнд:

1. боомтод далайн тээврийн том болон дунд зэргийн компанийн хөлөг онгоц тогтмол хуваариар ирдэг байх; 
2. тухайн боомтын хүлээн авах дэд бүтэц сайн байх;
3. боомтоос хөдлөх төмөр зам (авто тээврийн сүлжээ)-ын шугам Транссибирийн төмөр замын коридорт шууд холбогдсон байх,
4. Монгол руу хөдлөх галт тэрэгний хуваарь тогтмол байх.

Иймээс эдгээр 4 шалгуур үзүүлэлтийг хангах далайн боомтыг газар дээр нь үзэж, танилцаж боомтын удирдлагуудтай хэлэлцэн тохиролцох шаардлагатай юм. Ингэснээр Монгол Улсын ачаа барааг сонгогдсон далайн боомт дээр төвлөрүүлэн авах бүх гэрээ хэлцлийг Засгийн газар хооронд байгуулах хэрэгтэй байна.

Монгол Улсад олон улсын хуурай боомтуудыг байгуулах нь олон улсын хуурай боомтын нөхцлөөр олон улсын ачаа барааг төвлөрүүлэн байршуулж, ангилан ялгаж, гадаад улс орнуудын ачаа бараанд үйлчилгээ үзүүлэхээс гадна хагас, бүтэн боловсруулах, улмаар эцсийн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх боломж нэмэгдэж, нэмүү өртөг шингэсэн экспорт, импортын барааны болон олон улсын ачаа тээврийн үйл ажиллагаанаас улсад  ихээхэн хэмжээний валютын нөөц бүрдүүлэх боломж нөхцөл бүрдэнэ.

ДАЛАЙН ЗАХИРГАА