Танилцуулга

       Монгол Улс 1996 онд Олон улсын далайн байгууллагад гишүүнээр элссэн хэдий ч энэ цагаас өмнө “Далайд гарцгүй орны транзит худалдааны тухай” конвенцод 1966 онд, “Далайд гарцгүй орнуудын далбаагаа мандуулах эрхийн тухай” Барселоны тунхаглалд 1976 онд нэгдэж орсон байдаг.

       Үүнээс хойш өдгөө далайн салбарын 30 гаруй гол гол конвенцуудад нэгдэн ороод байгаа бөгөөд НҮБ-ын “Далайн эрх зүйн тухай” конвенцын холбогдох заалтын дагуу Монгол Улс өөрийн улсын далбааг хөлөг онгоцон дээр мандуулах эрхээр хангагдсан бөгөөд өөрийн далбаан дор аялж буй хөлөг онгоцны үйл ажиллагаанд далбааны эзэн улсын хяналтыг хэрэгжүүлэх замаар олон улсын өмнө хүлээсэн үүргээ хэрэгжүүлэн ажиллаж байна.

       1996 онд Монгол Улсын Засгийн газраас “Их далайг ашиглах талаар авах зарим арга хэмжээний тухай” 316 дугаар тогтоолыг баталснаар хөлөг онгоцны бүртгэл хийх эхлэлийг тавьж, Улаанбаатар хотыг бүртгэлийн боомт хот болгон зарласан бөгөөд уг тогтоолоор холбогдох яамдуудад шаардлагатай хууль эрх зүйн орчныг бүрдүүлэхийг даалгасан.  

       Улмаар 1999 онд Монгол Улсын Далай ашиглах тухай хуулийг УИХ-аар баталсан. Монгол Улсын Далай ашиглах тухай хуулийг хэрэгжүүлэх зарим арга хэмжээний тухай Засгийн газрын 1999 оны 136 дугаар тогтоолоор Монгол Улсын хөлөг онгоцны бүртгэлийн боомтыг тухайн үеийн Дэд бүтцийн хөгжлийн яамыг түшиглэн тухайн үеийн орон тоо, бүтцэд багтаан байгуулахыг Дэд бүтцийн хөгжлийн сайдад даалгасны дагуу Дэд бүтцийн хөгжлийн  сайдын 1999 оны 136 дугаар тушаалаар “Монголын хөлөг онгоцны бүртгэлийн боомт”-ыг  Авто тээврийн газрын бүтцэд оруулж байгуулахыг Авто тээврийн газрын даргад даалгасан байдаг.

       Үүний дараа 2001 онд Засгийн газрын хуралдаанаар хөлөг онгоцны бүртгэлийг Дэд бүтцийн сайдад, загас агнууртай холбоотой үйл ажиллагааг Хүнс, хөдөө, аж ахуйн сайдад даалгасны дагуу тухайн үеийн Засгийн газрын хэрэгжүүлэгч агентлаг Авто тээврийн газар Сингапур Улсын “Маритайм Чейн” компанитай хамтран компани байгуулах хэлэлцээр хийж, үр дүнд нь 2003 онд “Монголын хөлөг онгоцны бүртгэл” хамтарсан компанийг байгуулснаар хөлөг онгоц бүртгэх үйл ажиллагаа эхэлсэн. Тухайн үед Монгол Улс далайн тээвэр, хөлөг онгоцны бүртгэлийн үйл ажиллагааны менежмент, мэдлэг, туршлага дутмаг байсан учраас хамтарсан компанийг Сингапур Улсад байгуулсан нь хамгийн оновчтой шийдвэр байсан. НҮБ-ын “Далайн эрх зүйн тухай” конвенцын холбогдох заалтын дагуу Монгол Улс өөрийн улсын далбааг хөлөг онгоцон дээр мандуулах эрхээр хангагдсан бөгөөд өөрийн далбаан дор аялж буй хөлөг онгоцны үйл ажиллагаанд далбааны эзэн улсын хяналтыг хэрэгжүүлэх замаар олон улсын өмнө хүлээсэн үүргээ хэрэгжүүлэн ажиллаж байна.

       Ийнхүү, Монгол Улс Далай ашиглах тухай хуулийг 1999 онд, “Монгол Улсын хөлөг онгоцны бүртгэлд хөлөг онгоц бүртгэх журам”-ыг 2003 онд, Усан замын тээврийн тухай хуулийг 2003 онд баталснаар далайн болон усан замын салбарын харилцааг зохицуулах хууль, эрх зүйн орчны үндэс суурь нь тавигдсан.  

       Далай ашиглах тухай хуулинд 2007 онд нэмэлт, өөрчлөлт оруулсантай холбогдуулан Монгол Улсын Зам, тээвэр, аялал жуулчлалын сайдын 2007 оны 174 дүгээр тушаалаар тухайн үед Авто тээврийн газрын бүтцэд 7 хүний бүрэлдэхүүнтэй ажиллаж байсан Далайн захиргааг 2007 оны 11 дүгээр сарын 05-ны өдрийн тушаалаар бие даасан байдлаар байгуулж, өнөөдрийн байдлаар Далайн захиргаа нь Зам, тээврийн хөгжлийн сайдын 2023 оны А/33 дугаар тушаалаар батлагдсан зохион байгуулалтын бүтцээр нийт 31 хүний орон тоотойгоор үйл ажиллагаагаа явуулж, ажлаа Зам, тээврийн хөгжлийн яаманд тайлагнаж байна.

       ОУДБ-ын гишүүн улсууд нэгдэн орсон гэрээ, конвенцын дагуу хүлээсэн эрх үүргээ хэрхэн хэрэгжүүлж буй байдалд аудитын шалгалтыг явуулдаг бөгөөд Монгол Улсад 2016 оны 11 дүгээр сард ОУДБ-аас аудитын шалгалт хийсэн.

       Аудитын шалгалтаас өгсөн зөвлөмжөөр Монгол Улс далайн салбарын хууль эрх зүйн орчныг боловсронгуй болгох, олон улсын гэрээ, конвенцод заасан зайлшгүй биелүүлэх хэм хэмжээг үндэсний хууль тогтоомждоо тусгах, мэргэжилтэй боловсон хүчний тоог нэмэгдүүлэх, бүртгэлтэй хөлөг онгоцны хяналтын тогтолцоог сайжруулах шаардлагатай байгааг онцолсон.

       Тус зөвлөмжийн дагуу Монгол Улсын нэгдэн орсон далайн салбарын гэрээ, конвенцыг хэрэгжүүлэх төлөвлөгөөг 2018 онд Засгийн газрын 201 дүгээр тогтоолоор батлуулсан. Уг тогтоолын дагуу Далай ашиглах тухай хуулийг олон улсын гэрээ, конвенцын шаардлага, хэм хэмжээнд нийцүүлэн шинэчлэн боловсруулж, тус хуулийн шинэчилсэн найруулгын төслийг 2019 онд УИХ-д өргөн мэдүүлж, улмаар 2022 оны 06 дугаар сарын 03-ны өдөр УИХ-ын нэгдсэн чуулганаар батлагдсан. Далай ашиглах тухай хуулийн шинэчилсэн найруулга батлагдсантай холбогдуулан дагалдан гарах дүрэм, журмуудыг мөн батлуулаад байна.

       Дотоодын усан замын тээврийн салбарын хувьд Усан замын тээврийн тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгыг 2017 онд батлуулсан бөгөөд усан замын тээврийн хэрэгслийн тооллого, бүртгэл, техник ашиглалтын аюулгүй байдалд тавих хяналтыг хэрэгжүүлэх чиглэлээр үйл ажиллагаагаа явуулан хэрэгжилтийг ханган ажиллаж байна.

       Далайн захиргаа нь дараах үндсэн чиглэлээр үйл ажиллагаагаа явуулж байна. Үүнд:

• Хөлөг онгоцны бүртгэл, хяналтын чиглэлээр
• Хуурай боомт, далайн тээврийн чиглэлээр
• Усан замын тээврийн бүртгэл, хяналтын чиглэлээр